Koncepcja Szlaku Kultury Wołoskiej zrodziła się w początku obecnego stulecia w Wiejskim Ośrodku Kultury w Ochotnicy Górnej, przy wsparciu miejscowego Oddziału Związku Podhalan oraz środowisk akademickich krakowskich uczelni – w szczególności Instytutu Architektury Krajobrazu na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej.
Po raz pierwszy zmaterializowała się w postaci opisu, map, plansz terenowych a następnie publikacji naukowych i popularyzatorskich w latach 2007-2008, w oparciu o działalność LGD „Gorce-Pieniny” w ramach Projektu Leader+. Rozwija się dzięki potężnemu impulsowi praktycznego działania górali Beskidu Śląskiego, dzięki którym odradza się pasterstwo beskidzkie, rozwijane w oparciu o Program „Owca Plus” dla Województwa Śląskiego.
Celem koncepcji jest wytyczenie szlaku turystyki kulturowej, prezentującego w równowadze z wartościami naturalnymi - dziedzictwo kulturowe osadników wołoskich, jednych z „Ojców Europy”, depozytariuszy i emisariuszy kultury gór, która umożliwiła zagospodarowanie Karpat od czasów Średniowiecza.
Pojęcie wołoskości odwołuje się do dorobku, tożsamości i kultury środkowo- i wschodnio- europejskich ludów pasterskich, które, migrując, stawały się nośnikiem wartości. Współcześnie znajduje swe odzwierciedlenie we wspólnych cechach górali łuku Karpat, w nazewnictwa, architekturze, muzyce; w krajobrazie – w systemie osiedleńczym wsi, rozłogach pól, polanach wraz z szałasami, a także w realizowaniu współcześnie działalności spółdzielczej, wspólnotowej, nawiązującej do organizacji wołoskiego szałasa – wspólnego gospodarowania.
„Szlak Kultury Wołoskiej” jest więc metodą budowania poczucia wartości własnego dziedzictwa w szerszym kontekście kulturowym. Pozwala znaleźć odwołanie lokalnych, nawet skromnych działań do skali europejskiej. Podobnie jak przynależność niewielkiego kościoła parafialnego do szlaku architektury gotyckiej podnosi w oczach społeczności jego rangę i wzbudza poczucie przynależności do wielkiej kultury i dziedzictwa Europy, tak przynależność do „Szlaku Kultury Wołoskiej” buduje dumę z „małej Ojczyzny”, uczy szacunku dla pracy i dokonań poprzednich pokoleń. Szlak ma dać wspólny mianownik różnorodności i bogactwa kultur, jaki tworzą współcześni górale karpaccy
Misją koncepcji jest sublimacja turystyki karpackiej, budowanie i promowanie zrównoważonej turystyki, opartej na humanitarnych i ekologicznych wzorcach, będącej narzędziem aktywnej ochrony naturalnych i kulturowych zasobów Karpat, nie zaś ich bezwzględnej eksploatacji. Równocześnie jest to droga do wzbogacenia i urozmaicenia oferty usług turystycznych w gminach karpackich, w oparciu o ich własny, często mało wykorzystany kapitał ludzki i krajobrazowy.
Koncepcja „Szlaku Kultury Wołoskiej” została wyróżniona główną nagrodą dla Gminy Ochotnica Dolna za opracowanie koncepcji „Zrównoważonego Rozwoju Turystyki Przyjaznej Środowisku w Rozwoju Karpat”. Wręczenie nagrody odbyło się w czasie obrad Konwencji Karpackiej - 9-10 września 2010 roku.
Na stokach góry Magurki-Borsuczyny rozpoczęto gospodarowanie, będące w istocie najpełniejszą realizacją założeń parku kulturowego – jest to wynik wieloletniej dbałości, ekologicznego wykaszania a ostatnio wypasu, realizowane przez gazdę ochotnickiego - Józefa Królczyka i jego rodzinę. Efekt krajobrazowy jest wzorowym przykładem nowoczesnego, proekologicznego i prokulturowego podejścia do przyrodniczego i rolniczego dziedzictwa Gorców. Masyw Magurek, włączony jest w pierwszą w Polsce, przyrodniczo-historyczną ścieżkę edukacyjną – im. por. pilota lotnictwa USAAF Williama J. Beimbrinka; ścieżka prowadzi bowiem do miejsca katastrofy jego bombowca, zniszczonego podczas misji przeciwko niemieckim zakładom chemicznym w grudniu 1944 r. Ścieżka wyznakowana jest na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego (wzorowo urządzona i opisana) oraz na terenach gminnych i prywatnych. W gospodarstwie Ireny i Józefa Królczyków oraz w odrestaurowanych przez nich szałasach odbywają się warsztaty, w których biorą udział m.in. obywatele Holandii i Niemiec.
W lipcu 2010 roku na koszone w tradycyjny sposób polany wprowadzony został pierwszy po 60 latach kierdel owiec na hale Magurek-Borsuczyn. Ten redyk, związany z posiadem na Magurkach zainicjował realizację idei Szlaku Kultury Wołoskiej. Wyznakowany został fragment szlaku, wybudowano ( przy udziale szwajcarskiego mechanizmu finansowego) trzy stylowe szałasy – w tym jeden przeznaczony do promocji i sprzedaży produktów owczarskich (w tym tradycyjnej wieloletniej bryndzy) drugi i trzeci dla celów wypasu kulturowego – przeznaczony jako schron turystyczny (nawiązujący do tradycji nocowania w szałasach, sięgającej początkami lat 60-tych) .
Rytmowi zwyczajów towarzyszącym wypasowi (redyk, mieszanie owiec, rozchód) towarzyszą inne imprezy kulturalne - warsztaty ginących zawodów (dla Ochotnicy charakterystyczna była uprawa lnu, wyrób sukna, lutnictwo, rzeźbiarstwo, wyroby ceramiczne), cykliczne imprezy o charakterze rodzinnym - edukacyjnym : „Spotkanie z Gorcami’, organizowane wspólnie z Gorczańskim Parkiem Narodowym oraz Polskim Towarzystwem Historycznym o/Nowy Targ; obchody rocznicy akcji ratunkowej partyzantów I Pułku Strzelców Podhalańskich AK, dzięki której ocalono 9 lotników amerykańskich, członków załogi Liberatora o imieniu „California Rocket” w grudniu 1944, (wspólnie z Muzeum Armii Krajowej i Muzeum Lotnictwa Polskiego), „Ochotnicka Watra”, Międzynarodowe Spotkania Twórców Ludowych Łuku Karpat – i inne .
Centrum odcinka pilotażowego jest Wiejski Ośrodek Kultury, z ekspozycją etnograficzną, historyczną a także lotniczą. Zrealizowany dzięki inicjatywie sołtysa Wsi Ochotnica Górna, Zdzisława Błachuta. Stanowi ono główny punkt obsługi ruchu turystycznego oraz miejsce spotkań, konferencji, wystaw okresowych itp.
W sierpniu 2013 r. na teren Gminy Ochotnica Dolna dotarł międzynarodowy, transhumacyjny Redyk Karpacki. Było to zamknięcie pierwszego, wstępnego etapu tworzenia szlaku, zaś trasa przejścia redyku byłą równocześnie wyznaczeniem głównego traktu Szlaku Kultury Wołoskiej w Gorcach.
Opracowanie: dr inż. arch. Jadwiga Środulska Wielgus, dr inż. arch. Krzysztof Wielgus
Współpraca: Piotr Kohut, Józef Michałek, Zdzisław Błachut
